Uluslararası insancıl hukuk kurallarına aykırı olarak İsrail tarafından Filistinlilere yönelik saldırıların başlatıldığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana sivil yerleşim alanları, okullar, hastaneler, ibadethaneler ve uluslararası yardım kuruluşlarının bulunduğu yerler gibi ağırlıklı olarak sivillerin bulunduğu alanlar kadın, çocuk, yaşlı gözetilmeden bombalanmış ve çok sayıda can kaybı meydana gelmiştir. Ayrıca bu süreçte milyonlarca Filistinli göç ettirilmeye zorlanmış; bölgeye yapılan insani yardımlar engellenmiş; insani kriz gün geçtikçe derinleşmiştir. Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi tarafından alınan ateşkes kararı ile Uluslararası Adalet Divanı tarafından askeri saldırıların derhal durdurulmasına ve insani yardımların ulaştırılmasına ilişkin alınan kararlar ise İsrail tarafından görmezden gelinmiştir. İsrail'in 7 Ekim 2023 tarihinden itibaren Gazze Şeridi'ne düzenlediği saldırılarda yaşamını yitirenlerin sayısının 41 bin 870'e, yaralı sayısının 97 bin 166'ya yükseldiği yazılı ve görsel medyaya yansımıştır (1).
Filistinli sivil halka yönelik İsrail tarafından gerçekleştirilen, uluslararası hukuk ve insancıl hukuk normlarını ihlal eden, soykırım suçu teşkil eden eylemlerin faillerinin uluslararası ceza hukuku anlamında sorumluluğunun bulunduğu bilinmelidir. Nitekim Uluslararası Ceza Mahkemesi Başsavcısı tarafından Gazze’de İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant’ın “savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan cezai sorumluluk taşıdığına inanmak için makul gerekçeler bulunduğunun” bildirilmesi ve Netanyahu ile Gallant hakkında yakalama talebinde bulunulması bu açıdan büyük önem arz etmektedir (2).
Uluslararası Adalet Divanı’nın 19 Temmuz 2024 tarihinde açıkladığı istişari görüşünde İsrail’in Filistin topraklarındaki varlığının hukuka aykırı olduğu, bu yasa dışı eyleme bir an önce son verilmesi gerektiği, Filistin topraklarında tüm gerçek ve tüzel kişilere verilen zararın tazmin edilmesi gerektiği, tüm devletlerin İsrail’in Filistin topraklarındaki yasa dışı varlığından kaynaklanan durumu yasal olarak tanımama, bu durumun sürdürülmesine yardım ve destek vermeme yükümlülüğü altında olduğu, ayrıca BM dâhil olmak üzere uluslararası kuruluşların da İsrail’in Filistin topraklarındaki yasa dışı varlığından kaynaklanan durumu yasal olarak tanımama yükümlülüğünün bulunduğu hususlarının altı çizilmiştir (3).
Tüm bu gelişmelere rağmen uluslararası toplumun tüm aktörleri tarafından gerekli adımların atılmaması bölgedeki insani krizin derinleşmesine yol açmaktadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ve bazı Avrupa ülkelerinde İsrail’in Filistinlilere yönelik eylemlerine tepki gösteren kişilere ve sivil toplum kuruluşlarına yönelik yaptırımların uygulanmasının ifade özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, eğitim hakkı ve çalışma hakkı gibi başlıca temel hak ve özgürlüklerin ihlali sonucunu doğurduğu ifade edilebilir (4). Öte yandan 24 Temmuz 2024 tarihinde İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ABD Kongresi’ne hitap etmiş ve konuşması kongre üyeleri tarafından ayakta alkışlanmıştır. BM’nin merkezinin de bulunduğu ABD’nin yasama organında İsrail Başbakanı Netanyahu’nun konuşmasının alkışlarla karşılanması; insani değerler, uluslararası insan hakları hukuku ve küresel barış ve güvenliğin tesisi açısından endişe vericidir (5). İsrail tarafından Lübnan’a yönelik 1 Ekim 2024 tarihinde başlatılan kara saldırısı ve İran ile İsrail arasında yaşanan gerilimler durumun bölgesel bir savaşa doğru ilerlediğini göstermektedir. Bu bağlamda İsrail’e yönelik gerçek anlamda caydırıcı yaptırımların uygulanması ve insani kriz durumunun sonlandırılması konusunda uluslararası toplumun tüm aktörlerine büyük bir sorumluluk düşmektedir.
7 Ekim 2023 tarihinden bugüne kadar Gazze’de yaşanan insani kriz hakkında Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu tarafından kamu kurum ve kuruluşlarının, akademisyenlerin, sivil toplum kuruluşlarının ve diğer paydaşların katılımıyla sempozyum, çalıştay, panel ve TİHEK Akademi Söyleşileri gibi faaliyetler yürütülmüştür (6). Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurulu tarafından alınan kararlar doğrultusunda “Uluslararası Hukuk ve İnsancıl Hukuk Bağlamında İsrail'in Filistin'de Gerçekleştirdiği Hak İhlalleri ve Savaş Suçlarının Araştırılması ve Raporlanması Komisyonu” oluşturulmuş ve “Filistin’de İnsan Hakları İhlalleri ve Gazze Soykırımı Raporu” başlıklı rapor hazırlanmıştır.
Kurumumuz tarafından Gazze’de yaşanan insani kriz hakkında uluslararası kuruluşlara ve uluslararası alanda görev yapan kişilere birtakım mektuplar gönderilmiştir. Bu kapsamda Kurumumuz tarafından 13 Ekim 2023 tarihinde Avrupa Ulusal İnsan Hakları Kurumları Ağı (ENNHRI) bünyesindeki diğer ulusal insan hakları kurumlarına (7), 27 Ekim 2023 tarihinde ise Küresel Ulusal İnsan Hakları Kurumları Ağı (GANHRI) üyesi 120 akran ulusal insan hakları kurumuna mektup gönderilmiştir (8). Kurumumuz tarafından 3 Kasım 2023 tarihinde Gazze’de sivil halka yönelik sistematik biçimde gerçekleştirilen ve savaş suçu teşkil eden saldırılar konusunda uluslararası dayanışmanın güçlendirilmesine yönelik olarak GANHRI Başkanı ve Katar Ulusal İnsan Hakları Komitesi Başkanı Maryam Abdullah Al Attiyah ile Ulusal GANHRI Akreditasyon Alt Komitesi Başkanı ve Filistin Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu (ICHRP) Başkanı Dr. Ammar Al Dwaik’e (9); 1 Aralık 2023 tarihinde ise Gazze’de yaşanmakta olan insani krize ilişkin yürütülen çalışmalar hakkında bilgi vermeye ve uluslararası iş birliğinin önemini vurgulamaya yönelik olarak Uluslararası Adalet Divanı Başkanı Hâkim Joan E. Donughue, Uluslararası Ceza Mahkemesi Başkanı Hâkim Piotr Hofmański ve Uluslararası Ceza Mahkemesi Başsavcısı Karim Khan’a bir mektup gönderilmiştir (10). Son olarak 5 Ocak 2024 tarihinde BM Filistin Topraklarında İnsan Haklarının Durumu Özel Raportörü Francesca Albanese’ye (11) ve Avrupa-Akdeniz İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne (12) mektup gönderilmiştir.
Bunlara ek olarak Kurumumuz tarafından BM Filistin Özel Raportörü Francesca Albanese tarafından hazırlanarak İnsan Hakları Konseyi Elli Beşinci Oturum’da sunulan, Filistin ve işgal altındaki diğer Arap topraklarında insan haklarının durumunu konu alan “Bir Soykırımın Anatomisi” isimli rapor; İngilizce aslından Türkçeye tercüme edilerek Kurum internet sitesi üzerinden kamuoyuyla paylaşılmıştır (13).
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu olarak, İsrail tarafından Gazze’deki sivil halka yönelik sistematik ve yaygın biçimde gerçekleştirilen ve Roma Statüsü kapsamında insanlığa karşı suç teşkil eden saldırıları bir kez daha telin ederek, uluslararası toplumun tüm aktörlerini Filistin’de yaşanan hak ihlalleri karşısında daha etkili bir rol üstlenmeye davet ediyoruz.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.
(1) Anadolu Ajansı (AA), "İsrail'in 366 gündür saldırılarını sürdürdüğü Gazze'de can kaybı 41 bin 870'e yükseldi", https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israilin-366-gundur-saldirilarini-surdurdugu-gazzede-can-kaybi-41-bin-870e-yukseldi/3352914, (E.T. 7/10/2024).
(2) AA, "UCM Başsavcısı Han'dan Netanyahu için yakalama kararı başvurusu", https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ucm-bassavcisi-handan-netanyahu-icin-yakalama-karari-basvurusu/3224803, (E.T. 7/10/2024).
(3) Detaylı bilgi için bkz. TİHEK, "Uluslararası Adalet Divanı’nın 19 Temmuz 2024 tarihli İstişari Görüşüne İlişkin Basın Açıklaması", https://www.tihek.gov.tr/uluslararasi-adalet-divaninin-19-temmuz-2024-tarihli-istisari-gorusune-iliskin-basin-aciklamasi-, (E.T. 7/10/2024).
(4) Detaylı bilgi için bkz. TİHEK, "Filistin’deki Soykırımın Durdurulması Çağrısında Bulunan Kişilerin Temel Haklarına Yönelik Gerçekleştirilen Müdahalelere İlişkin Basın Açıklaması", https://www.tihek.gov.tr/filistindeki-soykirimin-durdurulmasi-cagrisinda-bulunan-kisilerin-temel-haklarina-yonelik-gerceklestirilen-mudahalelere-iliskin-basin-aciklamasi, (E.T. 7/10/2024).
(5) Bu konudaki basın açıklamamız hakkında bkz. TİHEK, "İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun ABD Kongresi’nde Konuşması Hakkında Basın Açıklaması", https://www.tihek.gov.tr/israil-basbakani-binyamin-netanyahunun-abd-kongresinde-konusmasi-hakkinda-basin-aciklamasi, (E.T. 7/10/2024).
(6) TİHEK, "Küresel İnsan Hakları Siyaseti -İnsani Trajediler, Değerler Yitimi ve Sistemsel Çöküş- Sempozyumu Gerçekleştirildi", https://www.tihek.gov.tr/kuresel-insan-haklari-siyaseti--insani-trajediler-degerler-yitimi-ve-sistemsel-cokus---sempozyumu-gerceklestirildi, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "Gazze’de Yaşanan İnsani Trajediler Bağlamında İnsan Haklarının Sistemsel Çöküşü Paneli Tamamlandı", https://www.tihek.gov.tr/gazzede-yasanan-insani-trajediler-baglaminda--insan-haklarinin-sistemsel-cokusu-paneli--tamamlandi, (E.T. 7/10/2024).
21 Aralık 2023 tarihli panelin sonuç bildirisi hakkında bkz. TİHEK, "Gazze’de Yaşanan İnsani Trajediler Bağlamında İnsan Haklarının Sistemsel Çöküşü Paneli Sonuç Bildirisi", https://www.tihek.gov.tr/gazzede-yasanan-insani-trajediler-baglaminda-insan-haklarinin-sistemsel-cokusu-paneli--sonuc-bildirisi, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "Filistinli Çocuklar Günü Paneli Gerçekleştirildi", https://www.tihek.gov.tr/filistinli-cocuklar-gunu-paneli-gerceklestirildi, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "Soykırımın Gölgesinde Barışı Konuşmak: Dünya Barış Günü Bağlamında Filistin Paneli Düzenlendi", https://www.tihek.gov.tr/soykirimin-golgesinde-barisi-konusmak-dunya-baris-gunu-baglaminda-filistin-paneli-duzenlendi-, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "İsrail’in Filistin/Gazze Topraklarında Sebep Olduğu İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk İhlalleri Çalıştayı Gerçekleştirildi", https://www.tihek.gov.tr/-israilin-filistin-gazze-topraklarinda-sebep-oldugu-insan-haklari-ve-insancil-hukuk-ihlalleri-calistayi-gerceklestirildi, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "Uluslararası Hukuk ve İnsancıl Hukuk Bağlamında İsrail'in Filistin'de Gerçekleştirdiği Hak İhlalleri ve Savaş Suçları Çalıştayı Gerçekleştirildi", https://www.tihek.gov.tr/uluslararasi-hukuk-ve-insancil-hukuk-baglaminda-israilin-filistinde-gerceklestirdigi-hak-ihlalleri-ve-savas-suclari-calistayi-gerceklestirildi, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK Akademi Söyleşileri için bkz. TİHEK Youtube Hesabı, https://www.youtube.com/c/T%C4%B0HEKKurumsal/streams, (E.T. 7/10/2024).
(7) TİHEK, "Official Letter on Ending Inhumane Treatments in Gaza", https://www.tihek.gov.tr/en/official-letter-on-ending-inhumane-treatments-in-gaza, (E.T. 7/10/2024).
(8) TİHEK, “Letter on The Cessation of Systematic Attacks Against Civilians in Gaza That Constitute War Crimes”, https://www.tihek.gov.tr/letter-on-the-cessation-of-systematic-attacks-against-civilians-in-gaza-that-constitute-war-crimes/, (E.T. 7/10/2024).
(9) "Chairman Prof. Dr. Muharrem Kılıç, Sent a Letter to Strengthen International Solidarity Regarding The Systematic Attacks in Gaza", https://www.tihek.gov.tr/chairman-prof-dr-muharrem-kilic-sent-a-letter-to-strengthen-international-solidarity-regarding-the-systematic-attacks-in-gaza/, (E.T. 7/10/2024).
(10) TİHEK, "Letter Sent to Judge Joan E Donughue, President of the International Court of Justice", https://www.tihek.gov.tr/letter-sent-to-judge-joan-e-donughue-president-of-the-international-court-of-justice/, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "Letter Sent to Judge Piotr Hofmanski, President of the International Criminal Court", https://www.tihek.gov.tr/letter-sent-to-judge-piotr-hofmanski-president-of-the-international-criminal-court/, (E.T. 7/10/2024).
TİHEK, "Letter Sent to International Criminal Court Prosecutor Karim Khan", https://www.tihek.gov.tr/letter-sent-to-international-criminal-court-prosecutor-karim-khan/, (E.T. 7/10/2024).
(11) TİHEK, "1967’den Bu Yana İşgal Altındaki Filistin Topraklarında İnsan Haklarının Durumu Özel Raportörü Francesca Albanese’e Mektup Gönderildi", https://www.tihek.gov.tr/1967den-bu-yana-isgal-altindaki-filistin-topraklarinda-insan-haklarinin-durumu-ozel-raportoru-francesca-albanesee-mektup-gonderildi, (E.T. 7/10/2024).
(12) TİHEK, "Avrupa-Akdeniz İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne Mektup Gönderildi", https://www.tihek.gov.tr/avrupa-akdeniz-insan-haklari-izleme-orgutune-mektup-gonderildi, (E.T. 7/10/2024).
(13) TİHEK, "Bir Soykırımın Anatomisi Raporu (A/HRC/55/73) Gayri Resmî Türkçe Tercümesi", https://www.tihek.gov.tr/bir-soykirimin-anatomisi-raporu-a-hrc-55-73-gayri-resm-turkce-tercumesi, (E.T. 7/10/2024).