Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre 2025 yılı itibarıyla dünya genelinde küresel nüfusun %16'sını oluşturan yaklaşık 1,3 milyar insan önemli bir fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu bulunan engelli bireylerden oluşmaktadır. Türkiye’de ise Nisan 2023 verilerine göre Ulusal Engelli Veri Sisteminde kayıtlı ve hayatta olan engelli birey sayısı 1.414.643’ü erkek, 1.097.307’si kadın olmak üzere 2.511.950’dir. Ağır engeli olan kişi sayısı 775.012’dir.
Ülkemizin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler (BM) Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (EHİS) ile birlikte engellilik insan hakları, ayrımcılıkla mücadele ve eşitlik, fırsat eşitliği, bağımsızlık, özerklik, katılım ve farklılıklara saygı kavramları ile anlamlandırılmaya başlamış ve engelli bireylerin insan hak ve özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanması amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra BM’nin 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’nin ‘kimseyi geride bırakmama’ vaadi ile engellilik kapsayıcı politikaların ülkeler tarafından hayata geçirilmesi açısından yol gösterici olmuştur.
Bu bağlamda engelli bireylerin karşılaştığı başlıca sorun alanları; sağlık hizmetlerine erişim, eğitim olanakları, istihdam, ulaşım imkânları ve özellikle kadın engelli bireylerin karşılaştığı çoklu ayrımcılık ve eşitsizlikler olarak ifade edilmiştir. Ayrıca kamu hizmetlerinden yararlanma ile kaynak ve fırsatlara erişimde yaşanan ayrımcılık, fiziksel çevrenin erişilebilir olmaması, kullanılan dildeki ayrımcı ifadeler ve ön yargılı söylemler de söz konusu sorunları derinleştirmektedir. Bu bağlamda toplumda adil ve kapsayıcı bir yapı oluşturulabilmesi amacıyla engelli bireylerin haklarına tam anlamıyla erişmeleri ve bu hakları diğer bireylerle eşit şekilde kullanabilmeleri ile engelli bireylere yönelik olarak her türlü ayrımcılığın önlenmesi büyük önem arz etmektedir.
Sosyal devlet olmasının bir gereği olarak Türkiye, son yıllarda engelli bireylerin haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik çeşitli normatif ve kurumsal düzenlemeleri hayata geçirmiştir. Bu minvalde 2007 yılında EHİS’e ve 2009 yılında ise İhtiyari Protokol’e taraf olarak olmuş; anayasal düzeydeki güvenceler başta olmak üzere, ilgili hukuki ve idarî düzenlemelerde önemli değişiklikler gerçekleştirilmiştir. 7 Temmuz 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun, engelli bireylerin toplumsal yaşama diğer bireylerle eşit ve tam katılımını sağlamayı hedeflemekte olup eğitim, sağlık, rehabilitasyon, istihdam, sosyal güvenlik, bakım hizmetleri ve fiziksel çevreye erişilebilirlik gibi alanlarda çeşitli düzenlemeleri haizdir.
20/4/2016 tarihli ve 29690 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu’nun 3’üncü maddesinde ise herkesin hukuken tanınmış ve hürriyetlerden yararlanmada eşit olduğu vurgulanmış ve engellilik temeline dayalı ayrımcılığın yasak olduğu hükme bağlanmıştır.
Ayrıca son yıllarda ulusal düzeyde yaşanan gelişmeleri daha da ileri taşımak üzere hazırlanan “2030 Engelsiz Vizyon Belgesi” 3 Aralık 2021 Dünya Engelliler Günü’nde Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN tarafından ilan edilmiştir. Söz konusu Belge ile ülkemizin engellilik konusundaki topyekûn yaklaşımını yansıtarak tüm politika, program ve hizmetlerde engellilik konusunun hak temelli ve içermeci bir anlayışla ele alınması amaçlanmaktadır. Vizyon Belgesi’ndeki 8 politika alanında koyulan hedefleri gerçekleştirmek amacıyla 2023-2025 yılları kapsayan Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı ilan edilmiştir.
İnsan onurunu esas alan bir yaklaşım doğrultusunda, bireylerin eşit muamele görme hakkını güvence altına almak ve hukuken tanınmış hak ve özgürlüklerden yararlanma süreçlerinde ayrımcılığı önlemek temel misyonunu oluşturan Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), engelli bireylerin temel hak ve özgürlüklerden tam ve etkin bir biçimde ve diğer bireylerle eşit koşullarda yararlanabilmesini sağlama hedefiyle çalışmalar yürütmektedir. Bu çerçevede TİHEK, 10–16 Mayıs Engelliler Haftası’nı, engelli bireylerin toplumsal yaşama bütüncül katılımını teşvik eden ve hak temelli yaklaşımları önceleyen bir anlayışla kutlamaktadır.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.