Son günlerde yazılı ve görsel medyada, Tüm Özel Halk Otobüsleri Birliği (TÖHOB) tarafından Türkiye’deki özel halk otobüslerinin tamamında 65 yaş üstü kişilere ve engelli bireylere sağlanan ücretsiz toplu taşıma hizmetinin kaldırılması yönünde bir karar alındığına ilişkin haberler yer almıştır. Söz konusu haberlerde TÖHOB tarafından alınan kararın 15 Ekim tarihine kadar ertelendiği ifade edilmiştir. 
Ayrımcılık yasağı, uluslararası insan hakları hukukunun temelinde yer almakta ve pek çok uluslararası ve bölgesel insan hakları sözleşmesinde de özel olarak düzenlenmektedir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 2’nci maddesi, Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi'nin 2'nci maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14'üncü maddesi bu çerçevede ayrımcılık yasağına ilişkin temel ilkeleri ortaya koymaktadır. Ayrımcılık yasağı, eşitlik ilkesinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın “Kanun önünde eşitlik” başlıklı 10’uncu maddesinde herkesin dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu belirtilmiştir. 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu’nun 3’üncü maddesinde hukuken tanınan hak ve hürriyetlerden yararlanmada “cinsiyet, ırk, renk, dil, din, inanç, mezhep, felsefi ve siyasi görüş, etnik köken, servet, doğum, medeni hâl, sağlık durumu, engellilik ve yaş” temellerine dayalı ayrımcılık yasaklanmıştır. Ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkesi kendi başına bir hak olmanın yanı sıra diğer hak ve özgürlüklerden faydalanma bakımından da büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda seyahat özgürlüğünden faydalanma bakımından da ayrımcılığın yasaklanması ve eşitliğin sağlanması gerekmektedir. 
Seyahat özgürlüğü ulusal ve uluslararası düzeyde birçok düzenleme ile güvence altına alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 23’üncü maddesine göre: “Herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.” Serbestçe hareket edebilmeyi esas alan seyahat özgürlüğü, bireylerin yaşam fonksiyonlarının sürdürülmesi ile toplumsal ve ekonomik gelişimlerinin sağlanması açısından sahip olmaları gereken temel haklardandır (Nesibe Gürbüz, Ulusal ve Uluslararası Alanda Seyahat Özgürlüğüne Bakış ve Diğer Temel Hak ve Özgürlüklerle İlişkisi, TİHEK Akademik Dergi, 2019, s. 95-126). 
Seyahat özgürlüğünden faydalanma bakımından ortaya çıkabilecek ayrımcılığın görünümlerinden birisi de dolaylı ayrımcılıktır. Dolaylı ayrımcılık, bir gerçek veya tüzel kişinin, görünüşte ayrımcı olmayan her türlü eylem, işlem ve uygulamalar sonucunda hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanma bakımından nesnel olarak haklılaştırılamayan dezavantajlı bir konuma sokulması şeklinde tanımlanabilmektedir. Dolaylı ayrımcılığın ortadan kaldırılmasında vurgulanması gereken bir kavram, sosyal devlet ilkesidir. 
Sosyal devlet ilkesi, diğer birçok alanda olduğu gibi ulaşım hizmetlerinin sunulmasında da dezavantajlı bireyler bakımından ortaya çıkabilecek eşitsizliklerin ortadan kaldırılmasını sağlamaya yönelik tedbirlerin alınmasını gerekli kılmaktadır. Anayasa’nın 2’nci maddesinde belirtildiği üzere Türkiye Cumhuriyeti sosyal bir hukuk devletidir. Sosyal devlet ilkesi çerçevesinde ülkemizde dezavantajlı gruplara yönelik birçok politika geliştirilmektedir. Söz konusu politikalar, yine Anayasa’nın 10’uncu maddesinde yer alan kişi grupları için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağı hükmüne dayanmaktadır. Mezkûr hükümde sayılan kişi grupları arasında yaşlılar ve engelliler de yer almaktadır. Zira bir bilgelik dönemi olarak nitelendirilebilecek yaşlılık dönemindeki kişilerin topluma katılımının desteklenerek potansiyellerinin ortaya çıkacağı fırsatların sağlanması bir insan hakkıdır (TİHEK, Türkiye Yaşlı Hakları Raporu, s. 21). 
Öte yandan Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme’nin 19’uncu maddesinde düzenlenen topluma dâhil olma hakkı, sosyal yaşama ve halka sunulan hizmetlerin tümüne erişim, engellilerin toplumsal yaşama tam olarak dâhil edilmesini sağlamak için sunulan hizmetleri desteklemeyi içermektedir. Bu hizmetler konut, ulaşım, alışveriş, eğitim, istihdam, dinlence aktiviteleri ve sosyal medya da dâhil olmak üzere halka sunulan diğer tüm imkân ve hizmetlerle ilişkilendirilebilmektedir.
Tüm bu gerekçelerle ülkemizde yaşlılar ve engelliler için pozitif ayrımcılık teşkil eden birtakım düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu düzenlemelerden biri de ücretsiz seyahat hakkına ilişkindir. Buna göre 19/1/2002 tarihli ve 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1’inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarında ücretsiz seyahat hakkından faydalanabilecek kişiler sayılmıştır. Anılan hükme göre, asgari %40 engelli bireyler, ağır engelli bireyler ile bir kişiyi geçmemek üzere refakatçileri, gaziler, gazi ve şehit yakınları, 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşları ücretsiz seyahat hakkından faydalanabilmektedir.
Ücretsiz seyahat hakkından faydalanmaya ilişkin usul ve esaslar ise Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca (ASHB) hazırlanan ve 4/3/2014 tarihli ve 28931 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ücretsiz veya İndirimli Seyahat Kartları Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Ücretsiz seyahat hakkından faydalanmaya ilişkin mezkûr Yönetmelik’te sayılan belgelerin ibraz edilmesi halinde bu hakkın engellenmesi mümkün değildir.
4736 sayılı Kanun’un 1’inci maddesinin dokuzuncu fıkrasında, belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait şehir içi toplu taşıma hizmeti veren her bir ulaşım aracı ile özel deniz ulaşımı aracı için bunların işletmecilerine, ASHB bütçesine bu amaçla konulan ödenekten ilgili belediyeler aracılığıyla her ay gelir desteği ödemesi yapılacağı belirtilmiştir. Nitekim 1 Nisan 2023 tarihli ve 32150 sayılı Resmi Gazete ile 24 Mayıs 2023 tarihli ve 32200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ücretsiz Seyahat Kapsamında Yapılacak Gelir Desteği Ödemesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikler ile ücretsiz taşıma gelir desteğine artışlar yapılmıştır. 
4736 sayılı Kanun, belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketleri de kapsamaktadır. Mezkûr Kanun’un 1’inci maddesinin yedinci fıkrasında ise ilgili kurumlar, belediyeler ile belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlerin, ücretsiz ve indirimli seyahat hakkının kullanılması ile ilgili olarak gerekli tedbirleri alacağı düzenlenmiştir. Ayrıca ücretsiz veya indirimli seyahat hakkının kullandırılmaması hâlinde bu haktan faydalandırılmayan her kişi için toplu taşıma aracının tarifesi üzerinden elli tam bilet bedeli tutarında idari para cezasının mülki idare amiri tarafından uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. 
Temel misyonu insan onurunu temel alarak kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınması, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesi olan Kurumumuz, yaşlı ve engelli bireylerin haklarından eşit bir şekilde faydalanmasında ücretsiz seyahat hakkının önemine dikkat çekerek, söz konusu kurumsal misyonu çerçevesinde yazılı ve görsel medyaya yansıyan iddiaları yakından takip etmektedir.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.