Afyonkarahisar Belediyesinin resmi web sayfasında ve sosyal medya hesaplarında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları için 400 TL olan nikâh ücreti bedeline 25 kat zam yapılarak sığınmacılar için 10 bin TL’ye çıkarıldığı haberi yer almıştır.(1)

Evlenme ve aile kurma hakkı; İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (MSHS) ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS) düzenlenmiştir. İHEB’in 16’ncı maddesinin birinci fıkrası şu şekildedir: ‘‘Evlenme çağına gelen her erkek ve kadın, ırk, uyrukluk ve din bakımlarından hiçbir kısıtlamaya uğramaksızın evlenmek ve aile kurmak hakkına sahiptir.’’ Aynı doğrultuda MSHS’nin 23’üncü maddesi ile AİHS’in 12’nci maddesinde de evlilik çağına gelen her bireyin evlenme ve aile kurma hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. Evlenme hakkını aşırı derece zorlaştıran prosedürlere yer verilmesi veya bunların ayrımcı bir şekilde uygulanması AİHS’e aykırılık teşkil edecektir. (AİHM, K. M./Birleşik Krallık, B. No: 30309/96, 9/4/1997, para. 2). Nitekim AİHM’in 2010 tarihli O’Donoghue ve Diğerleri/Birleşik Krallık Kararı’nda Mahkeme; evlilik için yüksek dosya ücreti ödeme zorunluluğunun muhtaç kimseler açısından evliliğe ciddi bir engel oluşturduğunu belirterek bunun evlilik hakkının özünü ihlal eder nitelikte olduğunu vurgulamıştır. Bireylerin evlenme ve aile kurma hakkı, aynı zamanda Anayasa’nın 5’inci ve 17’nci maddelerinde yer alan kişinin maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkıyla da doğrudan ilişkilidir. Temeli insan onuruna dayanan insan haklarının korunmasının en önemli amacı ise, insanın en temel ihtiyacı olan maddi ve manevi varlığını korumaktır. Bu çerçevede bireyin biyolojik ve sosyal açıdan ihtiyacı olan temel haklarından evlenme ve aile kurma hakkının ihlal edilmesi kişinin maddi ve manevi varlığını korumasına ve geliştirmesine de ket vurmaktadır.

Irk, renk ve etnik köken temellerinde ayrımcılık yasağı ise, ulusal ve uluslararası belgelerde güvence altına alınmıştır. Irk ayrımcılığı, uluslararası belgelerde BM düzeyinde İHEB, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme, MSHS ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Sözleşme; Avrupa Konseyi düzeyinde de AİHS ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı ile yasaklanmıştır. Ulusal belgelerde ise başta 1982 Anayasası olmak üzere 6701 sayılı Kanun ile ırk ayrımcılığı yasaklanmıştır.

Irk ayrımcılığı; toplumsal barış açısından tehlikeli sonuçlara sebebiyet verebileceğinden, özel önem verilmesi ve en sert şekilde tepki gösterilmesi gereken bir ayrımcılık türüdür. Demokratik ülkelerde toplum anlayışı, farklılıkları bir tehlike olarak değil, zenginlik olarak değerlendirmekte; demokratik bir toplum, çoğulculuk ve değişik kültürlere saygı ilkelerini esas almaktadır.(2) Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme’nin 1’inci maddesinde ırk ayrımcılığı tanımlanmıştır.(3) Bahse konu Sözleşme’nin 5’inci maddesi; kişilerin herhangi bir ırk ayrımcılığına maruz kalmaksızın kamuya açık tüm mekânlardan ve hizmetlerden yararlanma hakkına sahip olduğunu belirtmektedir. Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) Irkçılık, Yabancı Düşmanlığı, Anti-Semitizm ve Hoşgörüsüzlükle Mücadele başlıklı 1 No.lu Genel Politika Tavsiye Kararı’nda, taraf devletlere “Kamu hizmetleri ile sağlık, eğitim hizmetleri ve sosyal hizmetler gibi kamusal nitelik taşıyan hizmetlerin, toplum üyeleri arasında hiçbir ayrım gözetemeyecek şekilde herkese açık olmasını temin etmek” tavsiyesinde bulunmuştur.

6701 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinde emredici hüküm olarak herkesin hukuken tanınmış hak ve özgürlüklerden yararlanmada eşit olduğu ifade edilerek; ırk, renk ve etnik köken temellerinde kişilere ayrımcı muamelede bulunulması yasaklanmıştır. Mezkûr Kanun’un ayrımcılık yasağının kapsamını düzenleyen 5’inci maddesinde ise; sosyal hizmet sunan kamu kurum ve kuruluşlarınca bu hizmetlerden yararlanmakta olan veya yararlanmak üzere başvurmuş olan kişiler aleyhine ayrımcılık yapılamayacağı hüküm altına alınmıştır.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Meclisin görev ve yetkileri” başlıklı 18’inci maddesi belediye meclisinin görev ve yetkilerini düzenlemektedir. Bu kapsamda, ilgili maddenin “f” bendinde “Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek” hükmü ile belediye meclisine bu konuda görev ve yetki verilmiştir. Yine 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun “Ücrete tabi işler” başlıklı 97’nci maddesi:  “Belediyeler bu Kanunda harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet için belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkilidir. Belediye’ye tekel olarak verilmiş işler kendi özel hükümlerine tabidir.”  hükmünü ihtiva etmektedir. Dolayısıyla gerek Belediye Kanunu gerekse de Belediye Gelirleri Kanunu, belediyelere nikâh ve su tarifelerini düzenleme yetkisi ve görevi vermektedir. Ancak ilgili belediyeler bu hizmetlerin sunumunda hem Anayasa’nın 10’uncu maddesinde korunan kanun önünde eşitlik ilkesini hem de 6701 sayılı Kanun’da belirtilen eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı hükümlerini nazara alarak idari işlem tesis etmelidirler.

Daha öncesinde basına yansıyan benzer nitelikte bir olaya dair Bolu Belediye Meclisi tarafından Bolu’da yaşayan yabancılara yönelik su ve nikâh ücretlerinde farklı tarife uygulanmasına ilişkin karar hakkında Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurulunun 23.11.2021 tarihli ve 2021/283 sayılı Kararı uyarınca resen inceleme başlatılmış(4) ve resen incelemeye konu olayda; ilde bulunan yabancılara yönelik aile kurma ve evlenme hakkı ile yeterli ve temiz suya erişim hakkı kapsamında haklılaştırılamayan, orantısız ve makul bir gerekçeye dayanmayan farklı bir muamele olduğu gerekçesiyle 6701 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinde düzenlenen ırk ve etnik köken temelinde ayrımcılık yasağının ihlal edildiğine ve Bolu Belediyesi hakkında 40.000 TL idari para cezası uygulanmasına karar verilmiştir.(5)

Tüm belirtilen hususlar birlikte ele alındığında belediyeler tarafından yürütülen hizmetlerin sunumunda eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağına uygun hareket edilmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda çoğulculuk, eşitlik ve farklı kültürlere saygı gibi evrensel ilkeler üzerine kurulan demokratik toplumlarda bir kimsenin; ırkı, rengi, soyu, etnik kökeni ve/ya dili nedeniyle farklı muamele görmesi kabul edilemez niteliktedir.

6701 sayılı Kanun kapsamında ayrımcılık yasağını ihlal eden gerçek ve tüzel kişiler hakkında Kurumumuzun resen inceleme ve idari yaptırım uygulama yetkisi bulunmaktadır. Söz konusu olay, temel misyonu; insan haklarını korumak ve geliştirmek, ayrımcılığı önlemek ve kişilerin eşit muamele görmesini sağlamak olan Kurumumuz tarafından yakından takip edilmektedir.

Kamuoyuna saygıyla duyurulur.