İNSAN HAKLARININ KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNDE

 ULUSAL İNSAN HAKLARI KURUMLARININ GÜÇLENEN ROLLERİ 

 

Yeni Zorluklar, Kazanımlar ve Fırsatları Anlamak

 

ULUSLARARASI ZİRVE

Zirve Programını Görüntülemek İçin Tıklayınız

Tarih / Yer: 29-30 Haziran 2022, The Ankara Otel

Arka Plan:

 

Ulusal İnsan Hakları Kurumları (UİHK), uluslararası insan hakları standartlarının ulusal düzeyde etkin biçimde uygulanmasını teşvik etme ve izleme noktasında önemli bir rol oynamaktadır. Bağımsız kuruluşlar olarak tanımlanan UİHK’ler, uluslararası insan hakları gelişmelerini ulusal düzeye taşıyan kurumsal yapılardır. Uluslararası insan hakları sistemi ile ulusal insan hakları sisteminin yanı sıra sivil toplum ile hükümetler arasında bir köprü görevi ifa eden UİHK’ler, insan haklarının korunması ve geliştirilmesinde önemli kurumsal aktörlerdir.

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nun 20 Aralık 1993 tarih ve 48/134 sayılı Kararı ile kabul edilen, Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Statüsüne İlişkin İlkeler olan Paris Prensipleri, UİHK’lerin oluşumu, yetkinlikleri ve sorumlulukları ile bu kurumsal yapıların çalışma metodolojileri hakkında net bir çerçeve çizmektedir.[1] Paris Prensipleri,[2] “ulusal kurumlar” olarak da ifade edilen ulusal insan hakları kurumlarının taşıması gereken niteliklere dair çerçeveyi belirleyen temel bir metindir. Yanı sıra uluslararası insan hakları kuruluşları tarafından kabul edilen ve UİHK’lerin çalışma alanını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen ve geliştiren birçok kararın, bildirgenin ve genel gözlemin bulunduğu yadsınamaz bir gerçektir.

Bu kapsamda BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR), Ulusal İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağı (GANHRI) ve Avrupa Ulusal İnsan Hakları Kurumu Ağı (ENNHRI) gibi uluslararası ve bölgesel insan hakları mekanizmalarının yürüttüğü mevcut tematik çalışma alanları göz önünde bulundurularak, UİHK’lerin çalışma alanlarının geliştirildiği görülmektedir.

GANHRI, iklim değişikliği ve insan hakları tematik alanına özel olarak odaklanmakta, iklim değişikliği konusunda insan haklarına dayalı yaklaşımın önemini vurgulamaktadır.[3] ENNHRI tarafından A Paper on Climate Change and Human Rights in the European Context[4] yayınlanmıştır. İlgili Belge iklim değişikliğine yönelik bir dönüm noktası olan Verein KlimaSeniorinnen Schweiz ve diğerleri/İsviçre davasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne üçüncü taraf müdahalesi sunulmuştur.[5] 

İklim değişikliğinin insan hakları üzerindeki etkilerine ve çevre savunucularının bu konudaki rolüne ilişkin 19 Mayıs 2021 tarihli Avrupa Parlamentosu kararı, insan haklarından yararlanmanın, korumanın ve geliştirmenin köklerinin sağlıklı ve sürdürülebilir gezegen ile birbirine bağlı olduğunu belirtmektedir. Ayrıca bu karar AB ve Üye Devletlerini, iklim eylemine yönelik kapsamlı insan hakları temelli yaklaşımla uyumlu mevzuatın kabul edilmesi, güçlendirilmesi ve uygulanması yoluyla küresel platformda ortak olarak hareket etmeye çağırmaktadır. [6]

Tüm bu gelişmeler ışığında, zirvenin ilk oturumu “İklim Değişikliği ve İnsan Hakları” konusuna ayrılacak olup; bu oturumda iklim değişikliğine insan hakları temelli bir yaklaşım oluşturma noktasında UİHK’lerin rolünün anlaşılması hedeflenmektedir.

Uluslararası insan hakları gündeminde öne çıkan bir diğer konu ise ‘iş dünyası ve insan haklarıdır.’ UİHK’lerin İş Dünyası ve İnsan Haklarına yönelik rolüne odaklanan Edinburgh Deklarasyonu Ekim 2010’da İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesine Yönelik Ulusal Kurumlar Uluslararası Koordinasyon Komitesi’nin Onuncu Uluslararası Konferansı’nda kabul edilmiştir. Edinburgh Deklarasyonu BM İş ve İnsan Hakları Rehber İlkelerine de atıfta bulunarak, UİHK’lerin kurumsal insan hakları sorumluluğu ve ihlallerle proaktif biçimde ilgilenmeye yönelik toplu taahhütlerini ortaya koymaktadır. [7]

Buna ek olarak, OHCHR tarafından hazırlanan BM İnsan Hakları Rehber İlkelerine göre; “Paris Prensipleri ile uyumlu olan ulusal insan hakları kurumlarının, ilgili yasaların insan hakları yükümlülükleriyle uyumlu olup olmadığını ve etkin bir biçimde uygulanıp uygulanmadığını belirlemede, devletlere yardımcı olmada ve ayrıca ticari işletmelere ve diğer sivil toplum kuruluşlarına insan hakları konusunda rehberlik sağlamada önemli bir rolü bulunmaktadır.”

Bu kapsamda hem GANHRI hem de ENNHRI bünyesinde, İş Dünyası ve İnsan Hakları Çalışma Grubu oluşturulmuştur. Ayrıca, Filipinler İnsan Hakları Komisyonu STK’lar ve akademi üyeleri ile birlikte geliştirilen ‘İş Dünyası ve İnsan Hakları Ulusal Rehberlik Belgesini’ hazırlamıştır. Tüm bu çalışmaların önemi göz önünde bulundurularak etkinliğin ikinci oturumu “İş Dünyası ve İnsan Haklarına” ayrılacaktır.

İnsan hakları iletişimi, Eşitlik Kurumları ve UİHK’ler tarafından takip edilmesi gereken önemli konulardan biri haline gelmiştir. Bu kapsamda, Eşitlik Kurumlarının ve UİHK’lerin insan haklarını koruma ve geliştirme noktasındaki benzersiz konum ve uzmanlık alanları ‘insan hakları iletişiminin’ değişimine ivme kazandırmaktadır. Zirvenin üçüncü oturumunda “İnsan Hakları İletişimi ve Bölgesel ve Uluslararası Mekanizmalarla İş Birliği” konusu ele alınacaktır. Bu oturumda, farklı hak kategorilerinde UİHK’ler için iyi uygulamalar ve stratejilerin tartışılması hedeflenmektedir.

Zirvenin son oturumu ise “BM Paris Prensipleri Doğrultusunda Akreditasyon Süreci: İyi Uygulama Örnekleri ve Kazanılan Deneyimler” konusuna ayrılmıştır. Bu oturumda, yakın tarihli bir zamanda “A” düzeyinde akreditasyon almış UİHK’ler ve akreditasyon sürecinde yer alan diğer önemli aktörlerle deneyim paylaşımını hedeflemektedir. Bu oturum ile akreditasyon sürecine ilişkin değerlendirmelerde gözetilen hususlar, akreditasyon sürecinin önemi ve bu süreçte karşılaşılan zorlukların tartışılması amaçlanmaktadır.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) bu etkinliğe ev sahipliği yaparak, akreditasyon öncesi süreçte tüm uluslararası ve bölgesel paydaşlarla güçlü iş birlikleri ve ağlar kurmayı hedeflemektedir.

TİHEK, 6701 sayılı Kanun ile insan onurunu temel alarak insan haklarını korumak ve geliştirilmek, kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınmasını sağlamak ile hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesini temin etmek, işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmek ve bu konuda ulusal önleme mekanizması görevini yerine getirmek amacıyla kurulmuştur.

İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi misyonu çerçevesinde şemsiye kurum olarak faaliyet gösteren TİHEK, uluslararası ve bölgesel insan hakları mekanizmalarıyla olan ilişkisini artırmanın yanı sıra, bu alanda çok daha görünür bir aktör olma arzusundadır. Bu kapsamda, 28 Temmuz 2021 tarihinde Akreditasyon Alt Komitesi (SCA) Sekreterliği’ne resmi yazıyla iletilen akreditasyon niyet mektubu ile Kurumun akreditasyon süreci başlatılmış olup, başvurumuzun 2022 yılının Ekim ayında görüşülmesi planlanmaktadır. Resmi yazışma süreci devam etmektedir.

2019-2023 yıllarını kapsayan 11. Kalkınma Planı’nın 2.5. Hukuk Devleti, Demokratikleşme ve İyi Yönetişim başlığının 737 numaralı hedefine göre; “Hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesine yönelik olarak ilgili kamu kurumlarının kapasiteleri geliştirilecek ve etkin koordinasyon sağlanacaktır.” Ayrıca 2.5. Hukuk Devleti, Demokratikleşme ve İyi Yönetişim başlığı altında yer alan “Yeni bir İnsan Hakları Eylem Planı hazırlanarak, etkin bir şekilde uygulanacaktır.” hedefi çerçevesinde insan hakları standartlarını yükseltmek amacıyla İnsan Hakları Eylem Planı hazırlanmıştır. Özgür birey güçlü toplum daha demokratik bir Türkiye vizyonu doğrultusunda hazırlanan İnsan Hakları Eylem Planı,[8] 2 Mart 2021 tarihinde kamuoyuyla paylaşılmıştır. Uygulama süreci iki yıl olan Eylem Planı tüm kamu kurum ve kuruluşlarının faaliyetlerini kapsamaktadır. Eylem Planda amaç, hedef ve faaliyetlere yer verilmiş, her bir faaliyet için belirli vadeler öngörülmüştür.[9]

Eylem Planında belirlenen faaliyetlerden sorumlu kurum ve kuruluşlardan biri olarak Kurumumuzun sorumlu olduğu hedeflerden birisi de “Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun yapısı, BM Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Statüsüne İlişkin İlkeler ile uyumlu hale getirilecek ve İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağı akreditasyonu alması sağlanacaktır.” (Hedef 1/2-a)[10] şeklindedir.

Ayrıca Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı öncülüğünde, tüm kamu kurum ve kuruluşlarımızın katkılarıyla AB müktesebatına uyum sağlamak ve her alanda standartlarımızı yükseltmek amacıyla 2021-2023 yıllarını kapsayan ‘AB’ye Katılım Ulusal Eylem Planı’ hazırlanmış ve uygulanmaya başlanmıştır. 

Eylem Planı’nda yer alan “Yargı ve Temel Haklar” başlıklı 23. Fasıl kapsamında, “Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunun Güçlendirilmesine Yönelik Yasal Düzenlemelerin Yapılması” başlığı altında Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun kurumsal yapısının BM Paris Prensipleriyle uyumlu biçimde güçlendirilerek Ulusal İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağı (GANHRI) tarafından A statüsünde akredite edilmesi amaçlanmaktadır.

Tüm bu gelişmelerden hareketle, 29-30 Haziran 2022 tarihlerinde Ankara’da, “İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Güçlenen Rolleri Uluslararası Zirvesi: Yeni Zorluklar, Kazanımlar ve Fırsatları Anlamak” başlıklı bir zirvenin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

Amaç:

• UİHK’lerin uluslararası insan hakları gündeminde güncel ve artan/güçlenen rollerini tartışmak,
• UİHK’lerin karşılaştığı temel zorlukları vurgulamak ve bu zorluklara yönelik etkili mücadele stratejileri tartışmak,
• ‘İklim değişikliği, iş dünyası ve insan hakları ve insan hakları iletişimi’ gibi ulusal insan hakları kurumlarının gündemlerinin en üst sıralarında yer alan ortak konularda deneyimlerin paylaşılması,
• Global ölçekte UİHK’lerin artan çalışma alanına ilişkin iyi uygulama örneklerini ve bunların GANHRI düzeyi bağlamında akreditasyon süreciyle olan ilişkisini ele almak,
• TİHEK’in tüm uluslararası ve bölgesel paydaşlarıyla güçlü iş birlikleri ve ağlar oluşturmak.

Yetki:

TİHEK’in kurumsal olarak uluslararası zirveyi düzenleme yetkisi; Paris Prensipleri’nin ulusal kurumların yetki ve sorumlulukları başlığının 3/e maddesinde yer alan “Birleşmiş milletler ve birleşmiş millet sistemindeki diğer herhangi bir kuruluş, bölgesel kuruluşlar ve diğer ülkelerin insan haklarının korunması ve geliştirilmesi alanlarında yetkin olan ulusal kurumları ile iş birliği yapmak” ile 6701 Sayılı Kanunu’nun[11] 9/1-m maddesinde yer alan “İnsan hakları ve ayrımcılık yasağı alanlarında uluslararası gelişmeleri takip etmek ve değerlendirmek, ilgili mevzuat çerçevesinde bu alanda çalışan uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapmak” hükümlerine dayanmaktadır.

 

Format:

2 günden oluşan Zirvenin, yaklaşık 20 konuşmacının katılımıyla 4 oturumdan oluşması planlanmaktadır.

Zirvenin ilk gününde açılış konuşmalarının ardından ‘iklim değişikliği, iş ve insan hakları ve insan hakları iletişimi’ oturumlarına yer verilecektir.

Zirvenin ikinci gününde ise ulusal insan hakları kurumlarının BM Paris Prensipleri doğrultusunda akreditasyon süreci kapsamında iyi uygulama örnekleri ve kazanılan deneyimler paylaşılacaktır.

Zirve ayrıca UİHK’lerin insan haklarına ilişkin ortak alanları tartışması ve bu konuda görüş alışverişinde bulunmaları için önemli bir fırsat olacağı değerlendirilmektedir.

Oturumlar hibrit etkinlik şeklinde ve Türkçe- İngilizce simultane tercüme ile gerçekleştirilecektir.

Kayıt için:

Aşağıdaki formun 24 Haziran 2022 tarihine kadar doldurulmasını önemle rica ederiz.

https://forms.gle/FEumoGNDDVQogHKx8

Detaylı Bilgi için:

E-posta: disiliskiler@tihek.gov.tr

Telefon: +90 312 422 79 46
              +90 312 422 79 54

Düzenleme Kurulu:

Alişan TİRYAKİ-  Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu İkinci Başkanı

Dilek ERTÜRK-  Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurulu Üyesi

Bengü Merve DERİN TÜRKOĞLU - Ön İnceleme Birimi Koordinatörü

Emre YILDIZ-  Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Birimi Koordinatörü

Esra YAKAR- Kurul İşleri ve Kararlar Birimi Koordinatörü

Ezgi KAŞKAVAL OKYAY- Uluslararası İlişkiler ve Proje Birimi Koordinatörü

Hamza AKYÜZ- İnsan Kaynakları ve Destek Hizmetleri Birimi Koordinatörü

Mehmet AKTAŞ- İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Birimi Koordinatörü

Mehmet Alp DİDİNMEZ - Ulusal Önleme Mekanizması Birimi Koordinatörü

Elif Feyza KAHRAMAN- İnsan Hakları ve Eşitlik Uzman Yardımcısı

Fatma Sueda İMAN- İnsan Hakları ve Eşitlik Uzman Yardımcısı

Sevde ŞENGÜL- İnsan Hakları ve Eşitlik Uzman Yardımcısı

             

[1] https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/statusofnationalinstitutions.aspx  

[2] https://www.tihek.gov.tr/upload/file_editor/2019/03/1551393465.pdf

[3] https://ganhri.org/climate-change-and-hr/  

[4] https://ennhri.org/news-and-blog/ennhri-publishes-paper-on-climate-change-and-human-rights-in-theeuropean-context/  

[5] https://ennhri.org/news-and-blog/ennhri-submits-third-party-intervention-to-the-european-court-of-humanrights-on-climate-change-and-human-rights/  

[6] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2021-0245_EN.pdf  

[7] https://ennhri.org/our-work/topics/business-and-human-rights/  

[8] https://insanhaklarieylemplani.adalet.gov.tr/resimler/eylemplani.pdf

[9] 2021/9 CB genelgesi, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210430-9.pdf

[10] İnsan Hakları Eylem Planı Taslak Veri Giriş Metni bilgi notu

[11] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6701.pdf