AFET DÖNEMİNDE TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU
6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli yaşanan büyük deprem felaketi neticesinde; 11 ilimizde toplam 48 bin 448 can kaybı olduğu ve yıkık, acil yıkılacak ve ağır hasarlı bina sayısının 230 bini, bağımsız bölüm sayısının da 645 bini bulduğu açıklanmıştır.
Ayrıca bölgede yaşanan 13,5 milyon kişi bu depremlerden etkilenmiştir. Deprem bölgesinde konut ve barınma hakkı, temiz suya ve gıdaya erişim hakkı gibi temel insan haklarına erişim oldukça güçleşmiş ya da imkânsız hale gelmiştir. Depremin yıkıcı sonuçları kadınlar, çocuklar, engelliler ve yaşlılar gibi toplumun farklı kesimlerini de derinden etkilemiştir.
6701 sayılı Kanun ile kurulmuş olan Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunun (TİHEK) temel görevleri; insan onurunu temel alarak insan haklarının korunması ve geliştirilmesini, kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınmasını, hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesini sağlamak ile hürriyetlerden yararlanmada ayrımcılığın önlenmesini sağlamak ile işkence ve kötü muameleyle etkin mücadele etmektir. Kurumumuz söz konusu görev ve yetkileri kapsamında yaşanan deprem felaketinin ardından sorumluluklarının bilincinde olarak hızlıca harekete geçmiştir.
İZLEME ZİYARETLERİ
Bu kapsamda TİHEK tarafından “İzleme ve İnsani Yardım Ziyaretleri” gerçekleştirilmiştir. Depremin ilk gününden itibaren Hatay il merkezi ile İskenderun ve Kırıkhan ilçeleri, Osmaniye, Mersin ve Malatya il merkezleri, Gaziantep il merkezi ile Nurdağı ve Islahiye ilçeleri, Adıyaman il merkezi ve Gölbaşı ilçesi, Kahramanmaraş il merkezi ile Pazarcık ve Elbistan ilçeleri ve bağlı köyleri ziyaret edilerek deprem sonrası mevcut duruma ilişkin yetkililerden ve saha görevlilerinden bilgi alınmıştır.
Aynı zamanda Ankara’da AFAD Başkanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ve Ankara Şehir Hastanesi ziyaret edilmiştir. Bu ziyaretlerde de hem deprem bölgesindeki durum hem de Ankara’da deprem felaketine ilişkin olarak devam eden çalışmalar öğrenilmiştir. Ankara’da gerçekleştirilen ziyaretler kapsamında ayrıca, Türkiye Diyanet Vakfı Etimesgut İyilik Çarşısı yetkilileri ile görüşülerek depremden etkilenen kişiler için beslenme, barınma ve psiko-sosyal hizmetler konusunda yapılabilecekler istişare edilmiştir.
Deprem bölgesindeki “İzleme ve İnsani Yardım Ziyaretleri” Hatay’da gerçekleştirilen insani yardım ziyareti ile başlamıştır.
Daha sonra Osmaniye’de Vali Dr. Erdinç Yılmaz ve Osmaniye Cumhuriyet Başsavcısı Uygur Kaan Arısoy ziyaret edilerek ildeki genel durum hakkında bilgi alınmış; Osmaniye Jandarma İl Komutanlığında yetkililerle ve nezarethanede tutulan kişilerle görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
Osmaniye’deki ziyaretlerin ardından, Gaziantep’in Nurdağı ilçesinde Kaymakam Sinan Korkmaz ile görüşülmüş, temin edilen insani yardımlar yetkililere ulaştırılmıştır.
Ziyaretler depremin meydana geldiği illerle sınırlı tutulmamış, depremzedelerin en çok misafir edildiği illerden biri olan Mersin’de Vali Vekili Harun Sarıfakıoğulları ziyaret edilerek deprem sonrasında ilde yapılan ve yapılması planlanan çalışmalar hakkında bilgi alınmış; depremzedelerin barındırıldığı KYK Kırkkaşık ve Mersin Kız Öğrenci Yurtları ile Mezitli Kuran Kursları ziyaret edilmiştir.
Takip eden günlerde, Kahramanmaraş'ta Kriz Merkezi ziyaret edilerek Vali Ömer Faruk Coşkun ve Kahramanmaraş Milletvekili Habibe Öçal ile görüşülmüş; vatandaşlar, AFAD yetkilileri, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı yetkilileri, Valilik personeli ve Milli Eğitim Bakanlığı görevlileri ile bir araya gelinmiştir.
Aynı şekilde, Hatay Afet Koordinasyon Merkezi ile Türkiye Barolar Birliğinin Hatay'da açmış olduğu Deprem Koordinasyon Merkezi ile Kırıkhan Afet Koordinasyon Merkezi olan 1. Hudut Tabur Komutanlığı ziyaret edilerek Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi’nin sivil toplum ve depremzede vatandaşlarla değerlendirme toplantısına katılım sağlanmıştır. Ayrıca, İskenderun Kaymakamlığı Hacı Pervin Tosyalı Çocuk Evleri Sitesi ziyaret edilmiş; Rize Valisi ve Rize Belediyesi tarafından kurulan çadır kent ziyaret edilerek depremzedelerle görüşülmüştür.
Yine, depremden etkilenen vatandaşların bulunduğu Malatya Beydağı Geçici Barınma Merkezine ziyaret düzenlenerek barınma, yemek, sağlık, eğitim ve psiko-sosyal hizmetler hakkında bilgi alınmış; Malatya Emniyet Müdürlüğü Asayiş Şube Müdürlüğü nezarethaneleri ziyaret edilmiş; Malatya Kriz Merkezi ziyaret edilerek Vali Hulusi Şahin ve Malatya Milletvekili Öznur Çalık ile görüşme gerçekleştirilmiştir.
“İzleme ve İnsani Yardım Ziyaretleri”nin devamında, Kahramanmaraş’ın Elbistan ilçesinde Kriz Merkezi ziyaret edilerek Koordinatör Vali Gökmen Çiçek ve Koordinatör Kaymakam Mehmet Tunç ile görüşülmüş; Elbistan’da bulunan Geçici Barınma Merkezlerine ziyaret düzenlenerek barınma, yemek, sağlık, eğitim ve psiko-sosyal hizmetler hakkında bilgi alınmıştır. Daha sonra, Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesine bağlı Ördekdede Köyü ve Pazarcık Kriz Merkezi ziyaret edilerek Koordinatör Vali Bülent Tekbıyıkoğlu ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Pazarcık Atatürk Parkı Çadır Merkezi ziyaret edilerek beslenme, barınma ve psiko-sosyal hizmetler hakkında bilgi alınmıştır.
Adıyaman ilinde de Adıyaman Bakım, Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezi ile Özel Yuvamız Bakım Merkezi ziyaret edilmiş, ziyarette deprem sonrası mevcut durum öğrenilmiştir. Adıyaman’ın Gölbaşı ilçesinde ise, Fransa’nın kurduğu sahra hastanesi ziyaret edilerek yetkililerden bilgi alınmış; Gölbaşı Kriz Merkezi ziyaret edilerek Koordinatör Vali Numan Hatipoğlu ve Koordinatör Kaymakam Cevat Çelik ile görüşme gerçekleştirilmiş; Gölbaşı Psiko-sosyal Destek Merkezi ziyaret edilerek çocuk ve yetişkinler için verilen hizmetlere ilişkin bilgi edinilmiştir.
Anılan ziyaretlerin yanı sıra, depremzedelerin misafir edildiği bir diğer il olan Afyonkarahisar’a gidilerek depremzede vatandaşların barındırıldığı Çiğiltepe KYK Kız Öğrenci Yurduna ve Tınaztepe KYK Erkek Öğrenci Yurduna ziyaretler gerçekleştirilmiş, depremzedelerle görüşülmüş, Valilik ve ilgili kurum ve kuruluşlardan yapılan çalışmalar hakkında bilgi edinilmiştir. Ziyaretler kapsamında Afyonkarahisar İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğüne ve depremzede vatandaşlar için ihtiyaç ürünleri üretilen Mareşel Fevzi Çakmak Kadın Kültürevine de gidilmiş ve buralarda yürütülen çalışmalara ilişkin görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
“İzleme ve İnsani Yardım Ziyaretleri”nin sonuncusu ise, Gaziantep ilinin Nurdağı ve Islahiye ilçelerinde gerçekleştirilmiştir. AFAD Nurdağı Koordinasyon Merkezi ziyaret edilmiş, yetkililerden bilgi alınmıştır. Ardından Koordinasyon Merkezi bünyesinde oluşturulan konteyner kentte incelemelerde bulunularak kamu kurum ve kuruluşlarınca sağlanan hizmetler yerinde görülmüştür. Islahiye ilçesinde Islahiye Koordinatör Vali Yardımcılarından bilgi alındıktan sonra Vali Yardımcısı Sinan Başak eşliğinde konteyner kent ziyaret edilmiştir. Daha sonra AFAD Koordinasyonunda Gençlik ve Spor Bakanlığı Gençlik Merkezinde kurulan çadır kent ziyaret edilerek insani yardımlar yetkililere teslim edilmiştir. Son olarak, Gaziantep Vali Yardımcısı Muhammed Önder ziyaret edilmiş, il genelinde yapılan çalışmalar hakkında bilgi alınmıştır.
BAŞVURULAR
Kurumumuz görev alanı ve yetkileri bağlamında başvuru alabildiği gibi sistematik insan hakları ve ayrımcılık yasağı ihlallerini resen inceleyebilmektedir. 6701 sayılı Kanun’a göre Kuruma başvurmadan önce karşı tarafa başvuru şartı aranmakta; kanunî temsilci veya vekil aracılığıyla yapılan başvurularda da temsile veya vekâlete dair geçerli bir yetki belgesinin sunulması gerekmektedir. Ancak yaşadığımız deprem felaketinde olduğu gibi telafisi güç ve imkânsız zararların doğması ihtimalinin bulunduğu durumlarda, uygulamanın düzeltilmesi için karşı tarafa başvuru şartı aranmaksızın başvuran ile doğrudan iletişime geçilerek rızaları alındıktan sonra herhangi bir yetki belgesi talep edilmeden başvurular incelemeye alınmaktadır. Depremden etkilenen engelli bireyler tarafından yapılan başvurularda, zorunlu ve/ya gerekli görülmeyen hallerde engelli başvurularda, zorunlu ve/ya gerekli görülmeyen hallerde engelli raporu istenmemektedir. Ayrıca Kuruma başvuru yapmak, bilgi almak veya taleplerini dile getirmek isteyen kişiler 0312 422 78 00 numaralı Kurum Danışma Hattı veya mail adresleri (baskanlik@tihek.gov.tr, oninceleme@tihek.gov.tr) üzerinden Kuruma ulaşabilmektedir. Depremzedelerin çeşitli konulardaki yardım talepleri 7/24 esasına göre kayıt altına alınmaktadır. Bu aramalar kapsamında, ayrıca Kurumun görev alanına ilişkin başvurular için kişilere ne şekilde başvuru yapılacağına dair hukuki yol gösterilmektedir. Ek olarak, Kurumumuzun sosyal medya hesaplarında afet bölgesinde yaşayan vatandaşlarımız için başvuru bilgilendirme broşürü yayımlanmıştır.
BASIN AÇIKLAMALARI VE RAPORLAMA FAALİYETLERİ
Deprem felaketi sonrasında evlerini ve işlerini kaybetmiş kişilerin yeni bir ev ve iş arama süreçlerinde de çeşitli insan hakları ihlallerinin meydana gelmeye başladığı Kurumumuz tarafından tespit edilmiştir. Bu tespitlerin akabinde fahiş fiyat artışlarının önüne geçilmesi, konut ve barınma hakkının korunması, işe alım süreçlerinde depremzedelerin çalışma hakkının korunması ve ayrımcı muamelelerde bulunulmamasına ilişkin basın açıklamaları yapılarak kamuoyunun farkındalık düzeyini arttırmak amaçlanmıştır.
Başkanımız Prof. Dr. Muharrem Kılıç, TRT Haber’de canlı olarak yayımlanan Ekonomi 7/24 programına katılarak depremzedelere yönelik ayrımcılık yasağı ihlallerinde idari yaptırımlar uygulanacağını belirtmiştir. Anadolu Ajansı, TRT Haber ve Sabah Gazetesi’ne de deprem felaketinde artan konut fiyatları başta olmak üzere sürece ilişkin konularda Başkanımız tarafından röportajlar verilmiştir. Depremzedelerden yüksek kira bedeli istenmesi, depremzedelere ev verilmemesi ve istihdam sağlanmaması gibi eylemlerin insan hakları ihlali olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, Kurumumuz deprem sonrası kira artışlarına ilişkin resen inceleme başlatarak yakın zamanda kamuoyu ile paylaşılacak olan “Barınma Hakkı Bağlamında Deprem Sonrası Kira Artışlarının Değerlendirilmesi Raporu”nu hazırlamıştır.
ULUSLARARASI İŞ BİRLİĞİ
Uluslararası iş birliği çalışmaları kapsamında, Avrupa Ulusal İnsan Uluslararası iş birliği çalışmaları kapsamında, Avrupa Ulusal İnsan Hakları Kurumları Ağı (ENNHRI) başta olmak üzere akran ulusal insan hakları kurumları (UİHK) ile temaslarda bulunulmuştur. ENNHRI tarafından, afet dönemleri konusunda benzer tecrübesi olan UİHK’lerin Kurumumuzla deneyimlerini paylaşmaları talep edilmiştir. Bu kapsamda, tarafımıza iletilen Ekvador Ombudsmanlığı, Şili Ulusal İnsan Hakları Kurumu, Meksika Ulusal İnsan Hakları Komisyonu, Bosna-Hersek Ombudsmanlığı, Hırvatistan Ombudsmanlığı, Nepal ve Yeni Zelanda tecrübelerinden ve iyi uygulama örneklerinden yararlanılarak “Deprem Sonrası Durum ve Afet Yönetimine İlişkin İnsan Hakları Temelli İzleme” başlıklı bir kitapçık hazırlanmıştır. Söz konusu çalışmada, dezavantajlı gruplara yönelik insan hakları temelli izleme kontrol listesi başta olmak üzere, afet bölgeleri için irtibat kurulabilecek numaralara ve Kurumumuzun görev alanına ilişkin bilgilendirme ve ilgili başvuru prosedürlerine yer verilmiştir. Bununla birlikte, deprem bölgelerinde insan hakları temelli izleme faaliyetleri kapsamında diğer paydaşlarla etkin iş birliği ve farkındalık faaliyetleri gerçekleştirmek üzere yürütülmesi planlanan proje çalışmalarına ilişkin Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi ile temaslar devam etmektedir.
GEZİCİ EKİPLER
Kurumumuz tarafından deprem bölgesinde daha aktif faaliyetler yürütülebilmesi amacıyla büro açılması için çalışmalar yoğunlaştırılmış ve 7 Mart 2023 tarihli ve 32125 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6903 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Gaziantep’te büro açılmasına karar verilmiştir. Depremin büyüklüğü ve etki alanının genişliği göz önüne alındığında yukarıda saymış olduğumuz faaliyetlerin artırılması gerekliliğinin bilincinde olarak; Gaziantep bürosuna bağlı depremden etkilenen illerde gezici ekipler kurulması ve ekipler tarafından sözlü başvuru alınması planlanmaktadır. TİHEK Kanunu'nun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 33’üncü maddesinde başvuru dili Türkçe olarak belirtilse de başvuranın kendisini daha iyi ifade edebildiği başka bir dildeki başvurusu, Kurumca haklı ve makul olduğunun tespiti halinde kabul edilebilecektir. Bu kapsamda, ekiplerde imkânlar ölçüsünde farklı dillerde tercüman bulundurulacaktır. Ayrıca, işitme engelli bireylerin başvuru yapabilmesi için işaret dili tercümanının da ekiplere dâhil edilmesi planlanmaktadır.
